چگونه مدرسه شاد داشته باشیم

دانش آموزان مدارس ما به جای لذت دوران کودکی و فراگیری مهارت های زندگی مجبورند برای گذراندن دوران تحصیلات عمومی و گرفتن مدرک، مسیری طاقت فرسا را آن هم غالبا با بی رغبتی طی کنند. این در حالی است که در کشورهای توسعه یافته، فرد شادترین لحظات زندگی خود را در مدرسه می گذراند و نه تنها با مدرسه احساس بیگانگی نمی کند بلکه بخش عمده ای از زندگی اجتماعی خود را در آنجا تجربه می کند. اما اشکال در چیست و چه عیبی در نظام آموزشی ما وجود دارد که مدارس را برای بچه ها خسته کننده کرده تا از هر فرصتی برای تعطیل کردن و به عبارتی گریزان بودن از درس و مدرسه استقبال کنند. سال هاست که بحث بازنگری در شیوه و نظام آموزش و پرورش، چه از نظر محتوای کتب درسی و چه از نظر ساختار و برنامه های آموزشی و اداری مطرح است، اما این تغییرات گوناگون نتوانسته مدرسه را برای دانش آموزان به محیطی جذاب و مفید و شاد تبدیل کند. از نظر نگارنده، عواملی وجود دارد که بدون شک مانع ایجاد و نهادینه شدن نشاط و سرخوشی در دانش آموزان می شوند که می توان با شناخت و تعدیل آنها این دغدغه را برطرف کرد.

سنگین و حجیم بودن کتاب های درسی دانش آموزان در تمام مقاطع که علاوه بر ایجاد خستگی و ددگی دانش آموزان، عملا فرصتی برای آموزش عمیق مطالب باقی نمی گذارد. محیط خشک و بدون جذبه مدرسه، ساختمان فرسوده و تزئینات و رنگ آمیزی نامناسب و نورگیرنبودن کلاس های مدرسه، تدریس به شیوه های عموما سنتی، معلم محوری، اام پذیرش بی چون و چرای دانش آموز، عدم تعامل دوجانبه معلم و دانش آموز در فرایند کلاس که موجب بی حوصلگی و خستگی زودرس می شود. رابطه غیرصمیمی و خشک بین معلم و دانش آموز و اام به انجام تکالیف سنگین و بی توجهی به نظرات و احساسات آنها، مسئله تنبیه بدنی در برخی کلاس های درس که هرازگاهی اخباری از برخورد خشن معلم با دانش آموزان شنیده می شود. همچنین از دیگر عواملی که موجب عدم رغبت دانش آموزان برای حضور در کلاس ها و بی علاقگی آنها به مدارس می شود، برگزاری کلاس های صبح زود است که علاوه بر تأثیراتی که بر سلامتی بچه ها دارد، آنها را از مدرسه بیزار می کند. همچنین ایجاد استرس و اضطراب ناشی از روش های نادرست آموزشی و محیط مدرسه موجب بی انگیزگی دانش آموزان برای حضوری شاداب در مدرسه می شود.                                        

برای دست یابی به تحقق آرمان های مربوط به شاداب سازی مدارس باید تحولات جدی در نگرش مدیران و مسئولان نظام آموزش و پرورش ایجاد کرد. در واقع شاداب سازی مدارس را باید در ابعاد ظاهری و ابعاد معنوی جست وجو کرد. با توجه به اینکه جامعه فردا را فرزندان امروز ما اداره خواهند کرد، اگر خوب تعلیم بیابند و تربیت شوند جامعه نیز شاداب و منظم و خوشبخت و سالم خواهد بود. در غیر این صورت، هیچ امیدی نیست. برای اینکه سلامت جسمانی و روانی دانش آموزان حفظ شود، باید سعی کنیم با شناسایی عوامل مؤثر بر شادی، موجبات تقویت عوامل مثبت و تقلیل عوامل منفی مؤثر بر شادی را فراهم کنیم. از آنجا که شادی بزرگ ترها عامل مؤثر در شادی و نشاط کودکان است و اولیا و مربیان غمگین نمی توانند فرزندان و دانش آموزانی شاد تربیت کنند، از این رو با ارائه نظام اعتقادی برای دستیابی به شادی، می توان به افزایش شادی در میان افراد جامعه کمک کرد. به این ترتیب، مردم می توانند تغییری مثبت در زندگی خود به وجود آورند، احساس پیشرفت و لذت در زندگی داشته باشند و به شادی و مسرت دائمی دست یابند و فقط در این صورت است که می توانند شادی و مسرت را در وجود کودکان خود نیز پرورش دهند.

شادزیستن برای کودک به همان اندازه مهم است که تغدیه خوب، محبت کردن و حفاظت از او اهمیت دارد، زیرا سلامت روحی و روانی و فیزیکی و جسمانی او را تأمین می کند. نرخ شادی و خنده در مدارس ما بسیار پایین است. میزان شیوع خنده و توسعه فضای فرح بخش در آموزشگاه ها کم است. یکی از مشکلات هر جامعه غفلت از شادی و نشاط و در نتیجه افزایش بیماری های مختلف روانی از قبیل اضطراب و افسردگی است. در گذشته به نظر می رسید که وظیفه آموزش و پرورش تولید عده ای فارغ التحصیل است که فقط بتوانند امرار معاش کنند، اما امروزه کارکرد نظام های آموزش و پرورش علاوه برکسب مهارت های خواندن و نوشتن، کسب مهارت زیستن و حل مسئله و چگونگی رویارویی با چالش های هزاره سوم را دربر دارد و سرلوحه تعلیم و تربیت در یک جمله خلاصه شده است: <<شوق زندگی کردن را به دانش آموزان بیاموزیم>>. ولی باید معتقد باشیم که درحقیقت رشد پایدار ما در گرو شادی پایدار است. در دنیای پراضطراب و پرتلاطم امروز، آرامش و داشتن خیالی آسوده، نعمتی است که همگان آرزوی آن را دارند. از امام باقر علیه السلام نقل است: <<نزد خدا، عبادتی محبوب تر از شادکردن مؤمنان نیست>>. با این گواهی های روشن از آموزه های دینی و نیز سیره ائمه، چرا محیط مدرسه برای دانش آموزان که بندگان پاک و خوب خدا هستند و می توانند مؤمنان واقعی جامعه آینده باشند، محیطی شاد و بانشاط نباشد. مدرسه شاد می تواند شوق زندگی را به دانش آموزان هدیه دهد. روان شناسی به نام دیوید مایرز سلامت روانی فرد را در میزان داشتن سرخوشی فرد می داند و می گوید <<سرخوشی نوعی احساس امنیت است؛ احساس اینکه زندگی به طور کلی به خوبی می گذرد>>. این حالت خوشی و نشاط، آنی و زودگذر نیست و دارای دوام نسبتا پایداری است که بستگی به عوامل متعددی دارد. دکتر ویلیام فرای (استاد دانشگاه استانفورد) که تأثیر های خنده و شوخی را بر سلامت جسمی و روحی به مدت سه سال  بررسی کرده است، می گوید خنده در هر روز به اندازه ۱۰ دقیقه ورزش قایق سواری و پاروزدن برای کارکردن قلب و عروق بدن مفید است. همچنین باعث تغییر شکل امواج مغزی و ضرباهنگ تنفس می شود، از احساس درد می کاهد و ترشح هورمون های مربوط به استرس را کاهش می دهد و با افزایش فعالیت سلول های مدافع موجب تقویت ایمنی بدن در مقابل بیماری ها  می شود.

ورزش و تغذیه مناسب، به سلامت فکر و روان کمک می کند زیرا ورزش میزان بعضی مواد شیمیایی موجود در مغز را تغییر می دهد و موجب افزایش جریان خون و جذب اکسیژن می شود. این تغییرات می تواند بر دستگاه اعصاب مرکزی اثر گذاشته و تغییرات خوشایندی را در احساس و حال فرد به وجود آورند. فعالیت بدنی به خودی خود می تواند ذهن انسان را از تمرکز بر افکار مزاحم و آزاردهنده باز دارد. همچنین چهره خندان و متبسم، برجسته کردن رفتارهای مثبت، به کاربردن کلمات محبت آمیز در سخنان خود، دوری از خودخواهی و غرور، داشتن برنامه های شاد همراه ساعات تفریح و استراحت، استفاده از گل های زیبا و معطردر محیط زندگی از راه های شادی آفرین هستند.

معلم آهنگ و فضا و جو کلاس درس را تنظیم و برقرار می کند. چنانچه قرار باشد که روح دانش آموز پرورش و رشد یابد، باید این روند از روح معلم آغاز شود. حال چنانچه روح معلم افسرده و ناتوان باشد، شانس ناچیزی برای تقویت و مراقبت از روح دانش آموزان وجود خواهد داشت. معلمانی که حضور توانمند خود را هر روز در کلاس درس نمی توانند ارائه کنند، آنان از لحاظ انتقال فکر با دانش آموزان هماهنگ نیستند و برای پاسخ گویی به نیازهای دانش آموزان آمادگی ندارند. هر معلم باید با توجه به هر گونه نقص در درک و دریافت دانش آموز به عنوان نقصی در تدریس خود توجه  و تلاش کند تا در خود توانایی کشف روش های جدید را به وجود آورد. معلم باید این امکان را داشته باشد تا بهترین روش ممکن را انتخاب کند. هر درسی در میان درس ها از اهمیت ویژه ای برخوردار است و اگر شاگرد به ارزش آن درس آگاه شود، آن درس برایش معنی دارتر می شود.

هیچ نسخه ای برای توسعه و پرورش بی نقص یا یک مدرسه شاد و با روح و سرزنده وجود ندارد ولی می شود راهکارهایی برای فعال کردن مدرسه و کلاس تدبیر کرد تا شوق و انگیزه بیشتری در دانش آموزان به وجود آید و نشاط بیشتری احساس شود. تشخیص اهمیت مطالب غیرکلامی، توجه به زیبایی محیط آموزشگاه و کلاس های درس، برگزاری جشن ها و مراسم مذهبی، شاداب سازی ظاهری در مدارس، استفاده از قاریان با صوت و لحن زیبا در صبحگاه مدرسه به صورت زنده یا با استفاده از نوارهای مناسب، استفاده از روش های فعال تدریس و تشویق کردن و ارزش گذاری برای ایجاد حس عزت و اعتمادبه نفس و در نتیجه احساس لذت و شادی از فعالیت، نمایش فیلم و اسلاید در مدرسه، تقویت فعالیت های هنری در مدرسه: گروه تئاتر- گروه سرود و همچنین پرهیز از بی انضباطی و بی عدالتی در مدرسه، تقویت امید به آینده در دانش آموزان، بررسی عوامل مؤثر در افت تحصیلی و ترک تحصیل دانش آموزان، تقویت احترام متقابل بین دانش آموزان و دیگر کارکنان مدرسه، از عوامل مهم و تأثیرگذار است که باید به این موارد توجه شود.